‘Musea zouden als romans moeten zijn en verhalen vertellen over mensen.’ De Turkse schrijver Orhan Pamuk sprak zijn woorden met passie uit, twee weken geleden tijdens de Nexus-lezing in Rotterdam. Het is de auteur van Sneeuw dan ook menens. Hij richtte zelf in Istanbul een museum op, dat aan de hand van 1.000 objecten het liefdesverhaal vertelt van Kemal en Füsun. In 2014 won zijn Museum van de Onschuld de European Museum of the Year Award.
Het is jammer dat Pamuk na zijn lezing direct doorvloog naar de VS en geen tijd meer had voor de tentoonstelling Je moest eens weten. In deze tentoonstelling vertelt fotograaf / beeldend kunstenaar Çiğdem Yüksel de verhalen van 22 vrouwen die hun thuisland Turkije verlieten om zich te gaan wonen in Nederland. Ze doet dit aan de hand van oude foto’s uit hun familie-albums en prachtige portretten die ze van hen maakte. Ook tekende ze hun verhalen op.
Iclal Sürmeli was vijftien toen ze met haar ouders aankwam in Nederland. Haar bijnaam leeuwendochter van chef Ali had ze verdiend met haar strijdlust. Ze ging werken in een wasserij in Schiedam en miste de bergen van Urfa, de plek waar ze vandaan kwam. Op zolder keek ze verlangend uit het raam, maar geen berg te bekennen. Iclal Sürmeli heeft al haar hele leven een motorobsessie, vertelde ze aan Çiğdem Yüksel. Een motorrijbewijs heeft ze nooit gehaald. Wel heeft ze geposeerd op de motor van haar oom in Urfa.
Op de opening van de tentoonstelling Je moest eens weten omhelsde Iclal Sürmel mij met tranen in haar ogen. Ze zei: ‘In deze tentoonstelling heeft Çiğdem mijn hart naar buiten gebracht.’
Die opening van If only you knew was sowieso spectaculair. De geportretteerde vrouwen waren er, maar ook tientallen van hun familieleden. De kinderen en kleinkinderen poseerden alleen of in grote groepen voor de portretten van hun (groot-)moeder en dat werd dan weer vastgelegd op talloze foto’s. ‘Het is hier één groot liefdesfeest’, constateerde een van de aanwezigen.
In de tentoonstelling is ook werk te zien van fotograaf Bertien van Manen. Eind jaren zeventig besteedde zij als eerste fotograaf in Nederland aandacht aan de zware levens van migrantenvrouwen. Het leverde het bijzondere boek Vrouwen te gast op. Bertien van Manen is begin dit jaar overleden, maar het applaus voor haar werk laat zien dat haar werk springlevend is.
Ze zijn wat mij betreft allemaal heldinnen. De leeuwendochter van chef Ali en al die andere vrouwen die uit Turkije naar Nederland kwamen hebben bergen verzet en nooit opgegeven. Helden zijn ook de vrouwen die hun verhalen hebben vastgelegd – van eind jaren zeventig Bertien van Manen tot nu Çiğdem Yüksel. Verhalen die zo belangrijk zijn om te leren kennen, die tot nog toe veel te weinig zijn gehoord en die vanaf nu onderdeel zijn van onze collectieve herinnering. Visuele verhalen die ertoe doen.
In feite tonen we ook 22 ‘tegenverhalen’ in een tijd waarin ‘de migrant’ maar al te vaak wordt afgeschilderd als ‘de vijand’. Dankzij Çiğdem Yüksel, die vertrok vanuit de belangstelling voor haar eigen oma Zeynep, worden deze belangrijke verhalen nu verteld. Verhalen van mensen, die lezen als een roman.
English (UK) 
Nederlands